Uzayda ateşlenen ilk ve tek silah! Rusya meydan okudu, yüksek maliyet sonunu getirdi

Derleyen: Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – ALMAZ uzay programı, Soğuk Savaş sırasında yaşanan uzay yarışının Sovyetler Birliği (SSCB) etabının bir parçası olarak 1960’lı yıllarda başlatıldı. Uzaya ilk insanı göndererek rakibi ABD’ye büyük bir çalım atan Sovyet Rusya, uzay istasyonu kurulmasına yönelik çalışmaları da hız kesmeden başlatmış, bunun sonucunda bilimsel ve askeri amaçlarla kullanılması amaçlanan ‘ALMAZ’ programı ortaya çıkmıştı. 1970’li yıllarda ete kemiğe bürünen proje, yüksek gizlilikle yürütüldü ve bu gizlilik kalktığında ortaya çıkan bazı detaylar şaşkınlık vericiydi.

HEDEF: GÖZETLEME İSTASYONU KURMAK

1961 yılında SSCB’nin uzaya ilk insanı göndermesinin ardından gözler gökyüzüne dönmüş, Soğuk Savaşın iki büyük aktörü olan ABD ve SSCB arasında yaşanan ve uzay yarışı olarak bilinen süreç ilgiyle takip edilmeye başlanmıştı. Uzay yarışına hızlı başlayan ve ilk etapta rakibini şaşkına çeviren SSCB, uzayda birçok daha ilke imza attıktan sonra yeni bir hedefe göz dikti: Uzayda bir gözetleme istasyonu kurmak! ABD’nin halihazırda başlatılmış olan benzer bir projesi bulunuyordu ve SSCB bu konuda da rakiplerini geride bırakmayı hedefliyordu. 1964 yılında resmi onay alan ve Sovyet mühendisi Vladimir Chelomey tarafından yapılan tasarım üzerinden yola çıkan ALMAZ programında amaç, ABD’den önce SSCB’nin Dünya yörüngesinde hizmet edebilecek bir platform yerleştirerek askeri avantaj sağlamasıydı.

İlk etapta başlatılan çalışmalar sırasında uzay istasyonunda kullanılacak olan sistemlerin geliştirilmesi, bu sistemlerin deneysel bir model üzerine yerleştirilmesi ve uzayda görev yapacak istasyon ile aynı özelliklere sahip olan bir deneysel modelin dünya üzerinde test edilmesi planlandı. 11 metre uzunluğa, yaklaşık 4 buçuk metre genişliğe sahip olması planlanan istasyonlarda yüksek çözünürlüğe sahip kameralar, teknolojik takip ve iletişim sistemleriyle donatılmış, istasyona olası sabotaj girişimlerine karşı kendini savunabilmesi amacıyla TU-22 uçaklarının kuyruk kısmında bulunan R-23M topunun bir benzeri eklenmişti. ALMAZ programı, taşıdığı silah sistemleri sebebiyle de uzay yarışının ilklerinden biri olacaktı.

BİRDEN FAZLA FIRLATMA YAPILDI

ALMAZ programı kapsamında inşa edilen yörünge istasyonlarına SALYUT adı verildi ve SALYUT-2 (OPS-1) olarak adlandırılan ilk istasyon 3 Nisan 1973’te fırlatıldı. SALYUT-2, yörüngeye ulaştıktan kısa süre sonra arıza yaparak devre dışı kalmış olsa da programın ilerleyen safhasında 25 Haziran 1974’te fırlatılan SALYUT-3 (OPS-2) istasyonunda başarı sağlandı. Daha sonra SOYUZ-14 mürettebatı istasyona bağlanarak SALYUT-3’te 15 gün geçirdi. SALYUT-3 yaklaşık 213 gün yörüngede kaldı. Görevi sırasında istasyon bir dizi optik ve radar gözlemi gerçekleştirerek önemli istihbarat verileri topladı ve 1975 yılında görevini tamamlayarak yörüngeden çıkarıldı. Bunu 22 Haziran 1976’da fırlatılan SALYUT-5 (OPS-5) takip etti ve bu istasyonda 412 gün boyunca yörüngede kaldı. Uzay görevleri sırasında uzay istasyonlarında genellikle uzun süreler boyunca gemide yaşayacak ve çalışacak, gözlemler yapacak ve ekipmanın bakımını yapacak iki kozmonot bulunuyordu.

Sovyetler Birliği’nin 23 mm’lik R-23M otomatik topu, resmi kayıtlarda yer alan uzayda ateşlenen ilk ve tek silah oldu. SALYUT-3 aracında ateşlenen silah SHCHIT-1 öz savunma sistemi olarak adlandırıldı. ALMAZ programı kapsamında fırlatılması planlanan SALYUT-4 (OPS-4) istasyonunun R-23M topundan daha etkili bir savunma sistemiyle (SHCHIT-2) fırlatılması planlanıyordu. Planlara göre SALYUT-4’te topun yerini bir füze sistemi alacaktı ancak SALYUT-4 hiçbir zaman uzaya çıkamadı.

YÜKSEK MALİYET VE UYDULAR SONUNU GETİRDİ

ALMAZ programı, yüksek maliyetler ve uydu keşif sistemlerinin ortaya çıkması nedeniyle 1970’lerin sonlarında durduruldu. Salyut 5’in ardından, 1978’de SSCB Savunma Bakanlığı, istasyon bakımı tarafından tüketilen zaman ve kaynakların, otomatik keşif uydularına göre sürdürülebilir olmadığına karar verdi ve programı sonlandırdı. Ancak program, uzun süreli uzay uçuşlarına ilişkin değerli bilgiler sağladı ve daha sonraki Sovyet ve Rus uzay çalışmalarında kullanılacak teknolojilerin geliştirilmesine katkıda bulundu. ALMAZ programında elde edilen deneyimlerin bazıları, ilerleyen yıllarda önce SSCB ardından Rusya tarafından kullanılan MIR uzay istasyonu ve Uluslararası uzay istasyonu modüllerinin oluşturulmasında kullanıldı.