Gazze ve Sudan’de kıtlık riski: Resmen kıtlık ilan edilmesi nedir ve ne zaman bu yola başvurulur?

Kıtlık, bir ülkede halkın akut yetersiz beslenme, gıda sıkıntısı veya ölümle karşı karşıya kalınacak kadar ağır gıda yokluğu anlamına geliyor.

Kıtlık genelde bazen ilgili ülkenin hükümetiyle birlikte BM tarafından ilan ediliyor. Sıklıkla diğer uluslararası yardım ve insani kuruluşlar da katılıyor. İlana, BM’nin oluşturduğu Entegre Gıda Güvenliği Aşama Sınıflandırması (IPC) adlı ölçek kullanılarak karar veriliyor.

Ancak resmen kıtlık ilan edilebilmesi için belirli bir coğrafi bölgede üç unsurun yaşanmış olması gerekiyor;

-Hanelerin en az yüzde 20’sinde aşırı gıda sıkıntısı yaşanması

-Çocukların en az yüzde 30’unda akut yetersiz beslenme görülmesi

-Her 10 bin kişiden en az iki yetişkin veya dört çocuğun her gün ‘doğrudan açlık veya yetersiz beslenme ve hastalıklar yüzünden ölmesi’

GAZZE VE SUDAN NEDEN KITLIK RİSKİYLE KARŞI KARŞIYA?

BM’ye göre Gazze’nin kuzeyinde kıtlık artık çok yakın ve Mart-Mayıs 2024 arasında yaşanabilir. IPC sınıflandırmasına göre nüfusun yarısı, yani 1,1 milyon kişi açlık çekiyor. En kötü senaryoda, Gazze nüfusunun tümü Temmuz 2024’te açlık çekiyor olacak.

BM, Gazze’nin IPC’nin sınıflandırdığı bölgeler ve ülkeler arasındaki en büyük açlık çeken insan oranına sahip olduğunu söylüyor. BM yetkilileri, Sudan’da süren savaşın ülkeyi ‘yakın tarihteki en kötü insani kabuslardan birine’ sürüklediğini ve bu durumun dünyanın en büyük açlık krizini tetikleyebileceğini belirtiyor.

BM Gıda Programına (WFP) göre Nisan 2023’te başlayan iç savaş yüzünden Sudan’da yaklaşık 18 milyon kişi akut gıda güvensizliğiyle karşı karşıya. Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), küçük çocuklardaki yeterisiz beslenme, kolera, sıtma ve kızamık salgınları “en kötü tahminlerin de ötesinde” diyor.

BAŞKA HANGİ ÜLKELER KITLIK RİSKİYLE KARŞI KARŞIYA?

İnsani yardım kuruluşu Action Against Hunger, başka ülkelerde de “çok kaygı verici açlık düzeyleri görüldüğünü” söylüyor.

Bunlara Afganistan, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Etiyopya’nın Tigray bölgesi, Somali, Suriye ve Yemen dahil.
WFP bu ay da çete şiddeti sebebiyle ağır bir siyasi ve ekonomik kriz yaşayan Haiti’nin ‘yıkıcı bir açlık krizinin kıyısında’ olduğunu açıkladı.

Haiti’deki 1,4 milyon kişi açlığın kıyısında olarak sınıflandırılırken, 3 milyon kişi de bunun bir alt aşamasında. IPC Haiti’nin gıda güvenliği durumunu ‘endişe verici’ diye tanımlıyor.

KITLIĞA NE YOL AÇIYOR?

IPC’ye göre kıtlık ve aşırı gıda krizlerinin birden çok sebep oluyor. İnsan eliyle veya doğa kaynaklı veya her ikisinin birleşimi. Action Against Hunger çatışmaların ‘dünya genelinde açlığın başlıca sebebi olduğunu’ belirtiyor. Örgüt Sudan’da yetersiz gıda üretimi ve bu sebeple artan fiyatları gerekçe olarak gösteriyor.

Gazze’de devam eden İsrail saldırılarının da hayati önemdeki gıda, yakıt ve su yardımlarının bölgeye girişini engellediğini söylüyorlar. IPC, insani yardım kuruluşlarının Gazze’ye ‘neredeyse tamamen hiç erişemediğini’ aktarıyor.

Uluslararası Kızılhaç Komitesi (IRC) iklim değişikliğiyle yaşanan aşırı hava olaylarından kaynaklanan kuraklık ve verim düşüşü sebebiyle özellikle Doğu Afrika’da yaygın gıda sıkıntısı oluştuğunu vurguluyor. Büyük Okyanus’taki yüzey suyunun ısınması olarak açıklanan El Niño hava olayı da, Güneydoğu Asya ve Latin Amerika’daki gıda tedarikine olumsuz etkide bulundu.

RESMEN KITLIK İLAN EDİLMESİ NASIL BİR FARK YARATIYOR?

Kıtlık ilanı, özel bir fonun kullanıma sunulması anlamına gelmiyor. Ancak sıklıkla, gıda tedariği ve acil fon sağlayabilecek BM ve uluslararası hükümetlerden yaygın karşılık bulabiliyor.

IRC gibi bazı yardım kuruluşları yetersiz beslenme tedavisi sağlayabiliyor. Yardım kuruluşu Oxfam Gazze’deki ortaklarıyla gıda ve temizlik malzemeleri alınabilmesi için çekler dağıtıyor.

WFP Sudan’da yol ve okul gibi altyapıyı yeniden inşa ediyor. Ayrıca uzak bölgelerdekilere gıda ve diğer yardımların gönderilebilmesi için mobil ekipleri var. Birçok yardım kuruluşu, genelde kıtlık ilan edilmeden önce operasyonlarını planlamaya ve yardım ulaştırmaya başlıyor.

DAHA ÖNCE NERELERDE KITLIK İLAN EDİLDİ?

En son 2017’de Güney Sudan’da resmen kıtlık ilan edilmişti. Üç yıl süren iç savaştan sonra neredeyse 80 bin kişi kıtlık yaşıyordu ve bir milyon kişi de açlığın kıyısındaydı. BM o dönem açlıktan savaşın tarım üzerindeki etkilerini sorumlu tutmuştu. Çiftçilerin canlı hayvan ve tarım rekoltesi çok düştü ve enflasyon arttı.

Daha önce de 2011’de Somali’nin güneyinde, 2008’de Sudan’ın güneyinde, 2000’de Etiyopya’nın Somali bölgesindeki Gode’de, 1996’da Kuzey Kore’de, 1991-1992’de Somali’de ve 1984-1985’te Etiyopya’da kıtlık ilan edilmişti.

1845-1852 arasında İrlanda’da kıtlık, göç ve hastalık dönemiydi. Nüfusun üçte birini doyuran patates üretimi bir tarım hastalığı yüzünden büyük zarar görmüştü. Ancak o dönem İrlanda’yı yöneten Büyük Britanya’ya patates ihracatı devam etmişti.