Boşanmayı kutluyorlar! ‘Utanca ve acıya yer yok’

Derleyen: Ayşe Kısakürek Günümüzde bile birçok toplumda, boşanmış kadınlar; ötekileştirilme, ayıplanma veya yeniden evlenmeye uygun bulunmama kabulü gibi tabularla karşı karşıya. Mutsuz bir evlilik hayatı yaşayan kadınların bir kısmı, aile üyelerinden dahi ihtiyaç duydukları desteği bulamıyor ve maddi-manevi korkularla ayrılık kararı almakta zorlanıyorlar. Bu kimi zaman kadınların kötü bir evlilikte hapsolmasıyla sonuçlanıyor.

Ancak yaklaşık 4,6 milyona nüfusa sahip olan çöl ülkesi Moritanya’da kadınlar boşandıktan sonra toplum kaygısı duymadan başları dik yürüyebiliyor ve dilerlerse rahatlıkla yeniden evlenebiliyorlar. Boşanma davası tamamlandıktan sonra Moritanyalı kadınların çoğu çocuklarıyla birlikte ailelerinin evine dönüyor. Kadının eve gelişiyle kutlama başlıyor. Tefler ve yüksek perdeden şarkıların uğultulu çığlıkları eşliğinde kadının onuruna eğlenceler ve akşam yemekleri düzenleniyor. 

BAŞARISIZ BİR İLİŞKİNİN HAYALETİNDEN ARINMA

Böylece kadınlar damgalanmadan, başarısız ilişkinin hayaletlerinden arınarak yeni bir sayfa açıyor. Toplum onu bunun için yargılamıyor, evli olmayan kadınlarla eşit bir konuma sahip oluyorlar. Öyle ki, anneleri ve kız kardeşleri onları sevinç çığlıklarıyla karşılıyor. Yerleştikten sonra hızla eski kocanın kusurlarına yönelik zengin bir eleştiri tufanı başlıyor, hatta ne kaybettiğini bilmeyen adama ara sıra hakaret bile ediliyor. 

Arkadaşları ise, hızla bir parti düzenliyor. Partiye onun güzelliğine ve ışıltılı özelliklerine methiyeler dizen birkaç şair de katılıyor. Ülkenin bazı kesimlerindeki boşanma partilerinde, genç bir erkek, eski kocayı kıskandırmak için şiirler okuyarak kadına bolca iltifatta bulunuyor ve eski kocayı yerden yere vuruyor. Göçebelerin, develerin ve ıssız manzaraların ülkesi Moritanya’ya ‘bir milyon şairin ülkesi’ de dendiği söylenir ve bu ülkede boşanma bile şairenedir. Nouakchott Üniversitesi’nden kültürel antropoloji profesörü Elhadj Ould Brahim, “Boşanmış kadınların cezbedilmesiyle ilgili çok fazla şiir var” dedi. 

KESKİN BİR TEZAT: BOŞANMA KADININ DEĞERİNİ BİLE ARTTIRABİLİR

Profesör bunun, Moritanya’nın yakın komşusu olan Fas gibi Müslüman dünyasının bazı ülkeleriyle keskin bir tezat oluşturduğuna dikkat çekti:

“Orada sosyal damgalama o kadar güçlü ki boşanmak bir kadın için ölüm demek.”

Moritanya toplumundaki kadınları inceleyen sosyolog Nejwa El Kettab’a göre ülkede boşanma çok yaygın. Bunun sebebi kısmen Mor topluluğunun çoğunluğunun Berberi atalarından güçlü ‘anaerkil eğilimleri’ miras almış olması. Boşanma partileri, ülkedeki göçebe toplulukların kadının statüsünü duyurmasının bir yoluydu. Bazı komşu ülkelerle karşılaştırıldığında Moritanya’daki kadınların oldukça özgür olduğunu ve hatta ‘evlilik kariyeri’ olarak adlandırdığı şeyi sürdürebildiklerini söyledi. Bayan El Kettab, “Genç, boşanmış bir kadın sorun değil” dedi ve boşanmış kadınların tecrübeli ve dolayısıyla çekici görüldüğünü ekledi. 

“Boşanma kadının değerini bile artırabilir.”

Moritanya’da kadınlar önceki evliliklerini statü sembolü ve ‘onur nişanı’ olarak taşıyor. Birden fazla kez evlilik yapmak kadının benzersizliğinin, güzelliğinin ve çekiciliğinin bir yansıması olarak görülüyor.

ERKEKLER İÇİN DURUM FARKLI

Moritanyalı erkeklerin çoğu, bunu kanıtlar nitelikte bir inanışa sahip; boşanmış bir kadının olgun, tecrübeli ve hayatın zorlukları konusunda anlayışlı olduğu düşünülüyor. Öte yandan, boşanan erkeğin itibarı zedeleniyor ve yeniden evlenmek konusunda daha büyük zorluklarla karşı karşıya kalıyor. Sosyolog El Kettab, birçok kadının boşanmayı hiçbir zaman planlamamasına rağmen eğer gerçekleşirse, hayatlarına devam etmelerinin diğer birçok ülkeye göre daha kolay olduğunu, çünkü toplumun onları kınamak yerine desteklediğini söyledi. “O kadar basitleştiriyorlar ki sayfayı çevirmek daha kolay” dedi.

Ancak Moritanyalı kadınlar daha önce evlilik yapmamış erkekleri tercih ediyor. Bir erkeğin birden fazla başarısızlıkla sonuçlanan evliliğinin olması, sabırsızlık ve sorumluluk üstlenememe işareti olduğuna inanıyorlar. Kadınlar ayrıca bu erkeklerin kendilerine şiddet uygulayabileceğinden endişe ediyor.

‘GÖRÜNDÜĞÜ KADAR PEMBE DEĞİL’

Öte yandan, bir kesime göre her şey göründüğü kadar pembe değil. Buna göre, kültürün boşanmayı bir oyuna çevirerek toplumdaki boşanma oranlarının yükselmesine yol açtığı savunması yapılıyor. Aile konularında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarına göre ülkede boşanma oranlarında çarpıcı bir artış var. Neredeyse yüzde 100’ü Müslüman olan bu ülkede boşanma sık görülüyor; Moritanya hükümetinin 2018 yılında yayınladığı resmi rapora göre evliliklerin neredeyse üçte biri boşanmayla sonuçlanıyor. Araştırma, boşanmış kadınların yüzde 74’ünün yeniden evlendiğini, ancak yalnızca yüzde 25’inin üç veya daha fazla kez evlendiğini de ortaya çıkardı.

Bazı ailelerde ise en büyük bedeli ödeyen taraf çocuklar oluyor. Ülkede, ebeveynlerinin ayrılmasından yaşadığı travma sonucu psikolojik sorunlarla mücadele eden çocukların yanında, kimse sahiplenmediği için ortada kalan çocukların da olduğu bildiriliyor. Araştırmalara göre sokak çocuklarının büyük bir kısmı boşanmış ailelerden geliyor. Kadınlar, çocukların velayetini kolaylıkla elde ediyor. Erkekler ise yasal olarak çocuklarının nafakasını ödemekle yükümlü fakat bu konuda çok az yaptırım uygulanması gerekçesiyle genellikle mali yük kadınların üstünde. Bunu kaldıramayan bazı annelerin ise çocuklarından tamamen vazgeçebildiği söyleniyor.

Moritanya’da, başta Morlar(Maure) olmak üzere; Tukulo, Fulbe, Wolof, Fulani ve Soninkeler gibi çeşitli etnik gruplar bir arada yaşıyor.