Arjantin Pesosu’na ‘şok terapisi’: Dolara karşı yüzde 50 devalüe edildi

Yeni kabinenin ekonomi bakanı olan Luis Caputo, önceki gün Arjantin Pesosu’nun dolara karşı yüzde 50 devalüe edildiğini açıkladı. Ayrıca enerji sübvansiyonlarını kısacaklarını ve kamu ihalesi çağrılarını iptal ettiklerini de ekledi.

Arjantin 2019 yılından beri yapay bir şekilde pesonun değerini kontrol ediyordu. Caputo’nun açıklaması öncesi resmi olarak 366 peso olan bir dolar, böylece 800 pesoya çıkarıldı. Caputo, para biriminin her ay yüzde 2 devalüe edileceğini belirtti.

Arjantin piyasalarında uzun zamandır resmi para birimi ile piyasalardaki kur arasında bir fark var. Caputo’nun açıklaması öncesinde piyasada bir dolar bin peso’ya bulunabiliyordu.

Economist dergisinin araştırma birimi Economist Intelligence Unit’tan (EIU) kıdemli analist Nicolas Saldias, devalüasyonun ‘beklenenden çok, çok daha fazla’ olduğunu söyleyerek bu adımın enflasyon üzerinde ciddi etkilerinin olacağını belirtti.

Yıllık enflasyonun yüzde 140 ve yoksulluk seviyesinin yüzde 40 olduğu ülkenin yeni başkanı Milei sürekli ‘ülkenin parası olmadığını’ vurguluyor. Caputo da yaptığı açıklamada ülkenin kazandığından çok harcadığını söyleyerek ilk defa sorunun kökenine inileceğini vurguladı.

Caputo, ulaşım ve enerji sübvansiyonlarının indirilmesine dair yaptığı açıklamasında, “Politikacılar devlet yardımlarıyla insanları ceplerine para koyduklarına inandırdı. Ancak bütün Arjantinliler olarak anladık ki bu yardımlar bedava değil, bedelini enflasyon ile ödüyoruz” dedi.

EKONOMİDE ŞOK TEDAVİSİ NE DEMEK?

Ekonomide şok tedavisi, genelde devlet tarafından kontrol edilen ekonomiyi piyasa yanlısı bir modele dönüştürmek amacıyla, ulusal ekonomi politikalarında keskin ve ani değişikliklerin yapılması anlamına geliyor.

Hiperenflasyon ve kıtlık gibi ekonomik sorunların çözülmesini hedefleyen bu politika değişikliğinde ekonomik verimliliği artırmak, işsizliği azaltmak ve yaşam koşullarını iyileştirmek hedeflenebiliyor.

Ancak daha önce devlet tarafından kontrol edilen fiyatların artması, kamu istihdamında kayıpların yaşanması gibi sonuçlar doğurması durumunda insanların tepki göstermesine de yol açabilir. Arjantinli lider Milei de uygulayacağı şok tedavisiyle negatif rezervleri, yüksek enflasyonu ve ekonomik durgunluğu aşmayı istiyor.

Küresel risk analizi şirketi Verisk Maplecroft’un kıdemli analisti Jimena Blanco yaptığı çıklamada, Milei için, “Acı reçete uygulayacağını söyledi ve şimdi de bunu yapıyor. Asıl soru halkın sabrı, ekonomide bir değişiklik görmek için ne kadar dayanacaklar” dedi.

İngiliz bankası Barclays de yatırım notunda reformların uygulanabilirliğinin en önemli mesele olduğunu aktardı. Uluslararası Para Fonu (IMF) da büyümeyi teşvik edecek ve ekonomiyi ‘cesur’ adımları desteklediğini belirtmişti.

PESO-DOLAR SAVAŞININ TARİHİ

Arjantin’de dolara yönelişi anlayabilmek için hiper enflasyonun ülke ekonomisini yıkıp geçtiği 1970 ve 1980’lere bakmak gerekiyor. Kontrol edilemeyen fiyat artışları ücretleri ve tasarrufları bir anda eritince insanlar kendi ülkelerinin para birimine güvenini kaybetti.

Sıradan bir Arjantinli için bu durumla baş etmenin iki basit yolu vardı. İhtiyaç malzemelerini toptan alıp depolamak veya Amerikan doları almak. Çünkü her ikisi de cebindeki paradan daha değerli kalacaktı.

Arjantin şimdi aynı sorunla yine karşı karşıya. 2017 yılında Arjantin nüfusunun yüzde 25’i yoksulluk sınırının altında yaşıyordu, şu anda bu oran yüzde 40’a kadar çıktı. Arjantin hükümetleri de pesoya güveni yeniden oluşturmak için birçok girişim başlattı.

Bu çabaların en iddialısı 1991’de gündeme getirilen Konvertibilite Planı idi. Bu plan pesonun değerini bire bir dolara eşitliyordu. Arjantin Merkez Bankası her bir pesonun karşılığını, kasalarındaki 1 dolarla garanti edecekti.

Böylece insanlara, ellerindeki pesoları istedikleri zaman aynı miktarda dolarla değiştirebilecekleri fikri aşılanarak, bir süre sonra dolara çevirmeye gerek duymayacakları umuluyordu. Plan bir süre tıkır tıkır işlediyse de başka yan etkilere yol açtı ki, bunlar da 2001-2002 yıllarında yaşanan dev ekonomik çöküntüye sebep oldu.

Kendisini hiç bir esnekliği olmayan bir döviz kuru rejimine kilitleyen Arjantin’in kamu borçları kontrolsüz bir şekilde büyüdü ve pesoyu dolara bağladığı için ekonomi politikasını ABD’ninkine emanet etmiş gibiydi. Şimdi ülkede almak isteyenin kim olduğuna ve niçin almak istediğine göre değişen 10’dan fazla farklı dolar kuru uygulanıyor.

Bunun ötesindeki farklı kurlar gerçekten çok karmaşık. Örneğin ülkeye gelen yabancı rock müzisyenleri için özel hazırlanmış bir döviz kuru, şarap ve diğer bazı tarım ürünleri ihracatını teşvik etmek için ayrı bir kur var.